Op donderdag 8 november is door de natuurvereniging Geaflecht in Gorredijk een thema-avond georganiseerd over de toekomst van het veenweidegebied.  Dat het veenweidegebied onder druk staat, is wel duidelijk zo langzamerhand. Klimaatakkoord, CO2 uitstoot, steeds lagere waterpeilen die daaraan bijdragen ten gunste van de landbouw, wegen die verzakken, funderingen van woningen die schade daarvan ondervinden… Een reeks van problemen die ontstaan door de steeds lagere waterpeilen in ons Fryske veenweidegebied. Als je daarbij de droogte meerekent van de afgelopen zomer waardoor het veen soms centimeters extra gezakt is, is de noodzaak van ingrijpen alom aanvaard! Zelfs de Provinciale Staten zijn zover. Na tientallen jaren alleen oog hebben voor de landbouw ziet zelfs het CDA dat er iets moet veranderen.

Op de uitwerking van een in de Staten dit voorjaar aangenomen motie van de groene oppositie om eindelijk eens aan de slag te gaan met de veenweideproblematiek wordt actie ondernomen. Er wordt gekoerst in de richting van een uitwerkingsprogramma 2020 – 2030 door It  Wetterskip samen met de provincie waarvoor door beide partijen 1,25 miljoen beschikbaar is. Voor dit programma  wordt ondersteuning gezocht in de financiële middelen die door de rijksoverheid beschikbaar worden gesteld in het kader van maatregelen in het kader van het Klimaatakkoord. Er moet ook wel wat  gebeuren omdat anders het veen in 2100 helemaal verdwenen…

Innovatie zal een van de pijlers worden van het uitwerkingsprogramma. Bij die innovatie moet worden gedacht aan veeteelt op meer vernatte gronden (onderwaterdrainage, waterpeil bij veen op klei tot aan kleihoogte, aanpassing hoogwatercircuits in verband met funderingsproblematiek).

Door veel partijen wordt aandacht gevraagd voor de veenweideproblematiek. In het kader van CH2018 is een groep van wetenschappers, landschapsarchitecten, kunstenaars, gebruikers, ondernemers en een aantal maatschappelijke organisaties aan de slag gegaan met het ontwikkelen van een toekomstvisie als ‘Places of Hope’ naar een nieuwe aanpak voor het veen in het Lage Midden van Fryslân).

(zie de brochure )

De natuurvereniging Geaflecht is een van de organisaties die zich bezighouden met lokale initiatieven om stil te staan bij het veenweidegebied.  Op de themavond van 8 november jl. werd een presentatie gegeven door Jasper van Belle van Van Hall Larenstein – docent onderzoeker Ecology. Belangrijkste wat hij de aanwezigen voorhield is het maken van een bewuste keuze voor het laten gaan, afremmen of stoppen van het verdwijnen van de veenweiden. Bij het huidige beleid is het veen rond 2100 op. Het is een keuze tussen een laag zandlandschap of een nat moeraslandschap. Met afremmen (bijvoorbeeld via peilverhoging, extra sloten, drainage, verkleinen percelen, veel technische oplossingen) koop je tijd,  maar eindig je op een zandlandschap en diepe veenpolders met veel waterbeheer consequenties. Verschillende economische scenario’s kwamen voorbij, zoals het model van de circulaire boer waarbij wordt afgestapt van het grasmodel en gewerkt wordt met kroos en graan als voer voor de koeien. Ook werd de toepassing van natte teelten als lisdodden en veenmos geschetst (paludicultuur). Met name lisdoddenteelt lijkt interessant, gezien de toepassingsmogelijkheden voor voer en bouwmaterialen. Dit kan economisch gezien interessant zijn. Lisdoddenteelt leidt tot substantieel minder CO2-stoot, heeft ook een waterzuiverend effect en kan een rol spelen bij piekberging. Veenmos is weer interessant omdat veenmos CO2 vastlegt. Veenmos kan toegepast worden als potgrond. Aandachtspunt is natte teelt waarbij het peil boven het maaiveld komt te staan, in dat geval ontstaat er een kantelpunt in de CO2-uitstoot als gevolg van een methaaneffect. Ook was er een korte schets van mogelijkheden als waternoot en wortel.

Teelt van gewassen op vernatte gronden is een innovatieve manier waarop in het veenweidegebied geboerd kan worden. Door o.a. de landbouwuniversiteit van Wageningen en het veenweide innovatiecentrum in Zegveld worden onderzoeken verricht naar de haalbaarheid van dit soort initiatieven. Het moet economisch wel een verdienmodel opleveren omdat agrariërs er tenslotte van moeten leven.

Bijgaand artikel is o.a. ontleend aan de analyse van Monique Plantinga, lid van Water Natuurlijk en beoogd algemeen bestuurslid in de fractie van Water Natuurlijk in it Wetterskip (nr. 3 op de lijst achter Tieneke Clevering en Irona Groeneveld). Zij heeft de thema-avond in Gorredijk bezocht.

Martin Dijkhoff – Water Natuurlijk geborgd natuur.

Tijdens de commissie vergadering APFZ van het Wetterskip Fryslân op maandag 29 oktober is door Tieneke Clevering namens de fractie van Water Natuurlijk Fryslân (incl. Geborgden Natuur) geïnformeerd naar de toestand van het monument van Ids Willemsma bij Marrum op de dijk, vooral bekend in de volksmond onder de naam de Tempel van Ids.

Het monument blijkt volgens informatie van de kunstenaar dringend aan onderhoud toe. Ids Willemsma laat desgewenst weten dat als er niets wordt ondernomen het over 4 jaar einde oefening is wat het monument betreft.

Het monument is in 1993 geplaatst op de waddendijk bij Marrum ter herinnering aan het feit dat hier tussen 1963 en 1993 66 kilometer dijk op deltahoogte is gebracht. Ter afsluiting van het project is dit monument geplaatst en door de toenmalige commissaris van de Koningin Hans Wiegel onthuld.

De Tempel is door Willemsma ontworpen in opdracht van Wetterskip Fryslân. De kunstenaar noemt het werk zelf het presenteerblad van staal waardoor de dijk als het ware wordt opgetild …

Het bestuur van het Wetterskip heeft in de vergadering toegezegd om uit te zoeken hoe het er mee staat en wie verantwoordelijk is voor het onderhoud en komt er dus binnenkort op terug.

Jelle Arjaans

Na een welverdiend en ruim reces, de laatste AB vergadering was op 10 juli 2018, hebben we binnen de fractie enthousiast de draad om onze bijdrage te leveren aan het bestuur van het Wetterskip weer opgepakt. Dit keer was er  veel aandacht voor de Toekomst.

Zoals bekend zijn er voorafgaand aan en ter voorbereiding op de AB vergadering de commissie vergaderingen van WFB (Watersysteem beheer landelijk gebied en Friese Boezem) en APFZ (Algemene Zaken, Primaire Waterkeringen, Zuiveringsbeheer en Financiën). Op de agenda van WFB stond een belangrijk visie document “Toekomstbestendig Waterbeheer” (bekend onder de afkorting TBW).
Kort gezegd wordt in dit document de situatie in 2050 geschetst en welke eisen dit dan stelt aan ons waterbeheer. Voorwaar geen eenvoudige opgave, immers de realiteit leert dat voorspellingen meestal niet uitkomen en dat sommige mensen de neiging hebben veranderingen (bijv. klimaatverandering) die hen niet welgezind zijn te bagatelliseren. Wij als fractie Water Natuurlijk (incl. Geborgden Natuur) zijn ingenomen met dit voorstel. Het toont goed aan dat het Wetterskip zich bewust is van de urgentie om in het beleid rekening te houden met klimaatverandering.

In de commissie APFZ stond het voorstel van een nieuw belastingheffing systeem ter discussie. Zoals bekend heft het Wetterskip zelfstandig belastingen om haar werkzaamheden te kunnen bekostigen. Er lag een voorstel van de UVW (Unie Van Waterschappen) voorstel om het systeem op belangrijke onderdelen te herzien. Het voert te ver om het hele voorstel hier door te nemen. Een belangrijk punt waar wij tegen zijn is de o.a. de voorgestelde verhoging van de bijdrage van Natuur in de watersysteemheffing. Dinsdag 9 oktober is de behandeling  van beide voorstellen in het Algemeen Bestuur.

Jelle Arjaans – Fractie Water Natuurlijk Fryslân

Sinds anderhalf jaar heeft WF het thema klimaatverandering hoog op de agenda gezet. Waterschappen zijn zich als geen andere overheid ervan bewust dat maatregelen nodig zijn om het watersysteem klaar te maken voor deze uitdaging.

Inmiddels loopt er een Rijks Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie waarin de verdere uitwerking van dit thema vorm moet krijgen. Maar in de regio zal het moeten gebeuren! Dat er niemand is die dit alleen kan oplossen en dat er gezocht moet worden naar gedragen oplossingen hebben we nu net in Fryslân ondervonden.

Sinds eind mei is het warm en droog in Nederland. In juli liepen de temperaturen op tot 35 graden. Het boezempeil werd hoger gezet om te zorgen dat het water in de polders op peil kon blijven. Door de fijnmazige peilstructuur van ons gebied, de verdamping , en de verschillen in regio’s was het risico dat we de peilen in de polders niet zouden kunnen handhaven. Gelukkig hebben we ook het IJsselmeer, onze gezamenlijk zoetwatervoorraad. Onze strategie is geweest om te anticiperen op ernstig watertekort en te zorgen dat er een buffer was voor het geval de situatie zou verslechteren. Er werden schutbeperkingen voor de pleziervaart ingesteld, en het doorspoelen werd beperkt. Ook werd er extra hekkelwerk uitgevoerd om te zorgen dat het water in ieder geval ongehinderd in kon stromen. Eind juli was de situatie zo dat de waterkwaliteit hard achteruit ging en dat de wateraanvoer naar de polders in gevaar kwam. Dat zou weer enorme gevolgen hebben voor onze keringen, met name in het veengebied, en de natuur. Om te zorgen dat de schade beperkt werd is er op 27 juli een beregeningsverbod ingesteld voor grasland, en een tijdslot voor de overige gewassen, zodat er beregend werd in de tijd dat de verdamping het minst was, en er tijd was het water vanuit de boezem naar de polders te krijgen.  Intussen zakte het IJsselmeer peil naar – 25 cm. Dat is voor Friesland een kritiek peil.

Door een goede naleving van het beregeningsverbod hebben we de adempauze kunnen gebruiken om te zorgen dat we ons watersysteem  op orde kregen zodat we op 3 augustus het tijdslot op de beregening met zes uur konden verruimen. Het bleef heet en droog en we gingen ons voorbereiden op een ernstig watertekort. Gelukkig sloeg het weer in het weekend van 10-11 augustus om , en konden we de beregeningsverboden opheffen. Dat wil niet zeggen dat deze droogteperiode nu kunnen afsluiten. Landelijk is er nog een droogtetekort, en de waterkwaliteit is slecht. Er is veel schade aan landbouw en natuur en de grondwatersituatie verdient aandacht.

Deze periode is een droogte- stresstest geweest waar we veel van hebben geleerd. Een goede evaluatie is dan ook van belang. Het heeft ook weer eens iedereen tot het inzicht gebracht dat veranderingen eerder aan de orde zijn dan we denken. Dat besef is bij ons en bij al onze stakeholders aanwezig.  Laat het ons sterken om met elkaar de uitdagingen aan te gaan!

Marian Jager

Melissa Brandsma (18) uit Folsgare is de nieuwe jeugddijkgraaf van Wetterskip Fryslân. Zij gaat Wetterskip Fryslân vertegenwoordigen in het Nationaal Jeugdwaterschapsbestuur. Een jongerendenktank die de jeugd meer wil betrekken bij het werk van de waterschappen.

Naast deelname aan het landelijke jeugdwaterschap maakt Melissa jongeren in Fryslân en het Groninger Westerkwartier, het werkgebied van Wetterskip Fryslân, meer bewust van het belang van goed waterbeheer. Bijvoorbeeld door het geven van presentaties op scholen en het bijwonen van bijeenkomsten over water en waterbeheer.

Melissa Brandsma
Melissa zit nu in 5 VWO van het Bogerman College in Sneek. Zij wil graag
jeugddijkgraaf worden, omdat ‘het een leuke ervaring is om meer te weten te komen over het waterschap. Ik wil de andere jeugd hierbij betrekken. Deze ervaring is een goede voorbereiding op mijn vervolgstudie. Dit wordt waarschijnlijk bestuurskunde of management van de leefomgeving.’

Dijkgraaf Paul van Erkelens verwelkomt jeugddijkgraaf Melissa Brandsma bij Wetterskip Fryslân.

Jeugd betrekken bij klimaatverandering
Dijkgraaf Paul van Erkelens is blij met de komst van de jeugddijkgraaf. ’We moeten samen met inwoners, organisaties en overheden de komende decennia hard aan de slag om Nederland klimaatbestendig te maken. Dat is van groot belang, zodat de jongeren van nu hier straks ook nog veilig kunnen wonen en leven. We willen de jeugd daar graag bij betrekken.’

Deze week was ik twee keer op de locatie waar het gemaal Vijfhuizen verrijst. Met stralend weer was het prachtig op het Waddenbalkon te staan en de kwelder in te kijken, maar de bouw van het gemaal  is ook spectaculair. Op dit moment is de koker goed te zien waardoor het water richting Waddenzee gaat, en de vijzels die het water omhoogbrengen. Voor de bouwvak zal de overkapping nog worden geplaatst en zal het gemaal duidelijk zijn definitieve vorm hebben. Het is op dit moment al een trekpleister voor bezoekers uit de streek, uit het land, en zelfs internationaal. Twee weken geleden kwam er een gezelschap van Noordduitse collega’s kijken hoe wij de gemalen naar de Waddenzee vispasseerbaar maken. Ze brachten een bezoek aan Ropta en Vijfhuizen, maar konden helaas de bijzondere pomp (grootste visvriendelijke pomp in Nederland) nog niet zien omdat die op 3 juli werd geplaatst. Ook de plaatselijke horeca speelt in op dit bijzondere project, met verwijsborden naar koffie en thee bij het gemaal. Naast het feit dat het gemaal een belangrijke functie heeft in de afvoer van water uit de boezem en de polder, vispasserbaar is voor vissen van en uit het Waddengebied, en een zoet-zout overgang mogelijk maakt, is het ook een architectonisch pronkstuk. Geplaatst in de zeedijk in balans met de omgeving en door de transparante kap  is voor iedereen zichtbaar wat er in het gemaal gebeurt. Wij zijn er trots op, en hopen dat u dat ook bent.

Marian Jager

In samenwerking met Groei en Bloei, Intratuin, de gemeente Smallingerland en Wetterskip Fryslân presenteren we de volgende actie:

“Tegel eruit, plantje erin”

Voor elke ingeleverde tegel twee plantjes! Wie wil dat nou niet?

Afgelopen maandag kwamen alle waterschapsbestuurders uit het land bij elkaar in Leeuwarden, voor de jaarlijkse Bestuurdersdag. Elkaar ontmoeten, uitwisselen, inspiratie opdoen.

En die inspiratie is broodnodig bij het werk van alledag. Het houdt mijn blik open, laat me anders tegen dingen aankijken. Ik ontdek nieuwe invalshoeken als ik naar anderen luister. Ik weet weer waarom het Waterschap zo’n belangrijke en boeiende bestuurslaag is.

’s Morgens waren er sprekers: Hans Achterhuis, landschapsfilosoof sprak over de verhalen die het landschap ons vertelt. Theunis Piersma sprak over landschapspijn en de weilanden.  Landschapsarchitect Peter de Ruyter heeft in het kader van Atelier Places of Hope met anderen gewerkt aan activiteiten om de toekomst van Nederland vorm te geven. Eén van de producten is een aanpak voor het veen in het Lage Midden van Fryslân. Een inspirerende kijk op ons watersysteem. Je kunt meer informatie vinden op www.placesofhope.nl Ga vooral ook kijken bij de tentoonstelling van Places of Hope!

Boer Jaring Brunia sprak over hoe hij zijn bedrijf vorm geeft. De natuur is voor hem een bron van kennis en inspiratie. Brunia heeft een beweidingssysteem bedacht waardoor hij toe kan met het gras van zijn land en hij hoeft ook niet meer met zwaar materieel het land op. Daardoor bespaart hij kosten. Door kruidenrijk gras te voeren en de koeien een deel van het jaar droog te zetten, heeft hij een interessant verdienmodel.

’s Middags konden we deze aanpak zien bij Brunia op het erf, bij Raerd. In de weilanden hoorden en zagen we de gruttos’s – op een plas-dras stukje. En zagen we hoe de koeien geweid werden. Lekker nuchter, in de praktijk uitproberen wat werkt, uitgaan van de natuur. Zo kan het ook.
Het mooie is dat Brunia er niet op uit is iedereen te bekeren en ook niet vindt dat iedere boer zo moet boeren als hij dat doet.  Informatie over Brunia’s bedrijf vind je op www.boerbrunia.nl

Inspiratie genoeg, ik kan weer vooruit met nadenken over hoe we met ons watersysteem om gaan.

Irona Groeneveld