Geborgd Gewogen
Op 5 juni 2020 verscheen het advies over de geborgde zetels in de waterschapsbesturen. De commissie Boelhouwer adviseert de minister van Infrastructuur en Waterstaat het systeem van geborgde zetels af te schaffen. In tien pagina’s maakt de commissie helder dat de vraagstukken over waterbeleid, de wijze waarop waterschappen belangen afwegen en de relatie ‘belang – zeggenschap’ geen baat meer heeft bij het systeem van geborgde zetels. Water Natuurlijk is blij met dit advies.
Vraagstelling en werkwijze
De commissie Boelhouwer heeft van de minister twee vragen voorgelegd gekregen. De eerste vraag betrof de vraag of er gezien de ontwikkelingen, bijvoorbeeld op klimaatgebied, anders gekeken moet worden naar de manier waarop belangen in een waterschapsbestuur zijn geborgd. Uitgaande van het principe van ‘belang – betaling – zeggenschap’ vraagt de minister de commissie eventuele wijzigingen in de samenstelling van het waterschapsbestuur te toetsen op dit principe en op de functionele democratie.
De commissie heeft uitgebreid gesproken met belangenorganisaties van de geborgde zetels en met de koepelorganisaties. Ook heeft de commissie eerdere adviezen uit 2009 en 2015 bij hun oordeel betrokken.
Borging van specifieke belangen in het waterschapbestuur
Veranderingen van klimaat vragen om een robuuste inrichting van de leefomgeving, waarbij het watersysteem als ordenend principe geldt. Dit ordenend principe zal naar overtuiging van de commissie alleen nog maar aan belang toenemen en meer doordringen in het ruimtelijk domein van andere overheden. Schaalvergroting en professionalisering van de waterschappen zijn hierin mee veranderd. Dit geheel leidt tot een verschuiving van specifieke individuele belangen naar algemeen belang. Het takenpakket van de waterschappen blijft onveranderd: veilig, voldoende en schoon.
De commissie constateert dat met de veranderingen in de totstandkoming van de waterschapsbesturen de politieke steun en haalbaarheid aan belang toenemen en de technisch inhoudelijke argumenten minder dominant worden. De provincie zeggen in dit kader geen signalen te hebben voor een destabiliserend politiek landschap binnen de waterschapbesturen.
Oververtegenwoordiging geborgd belang ongebouwd
Een korte inventarisatie maakt de commissie duidelijk dat een groot deel van de gekozen bestuurders ook het belang van de geborgde bestuurders behartigt. Zo blijkt dat voor de categorie Ongebouwd de geborgde zetels 12% van de waterschapsbestuurders uitmaken. Met de gekozen leden uit de landbouwsector wordt het specifieke belang van de landbouwsector behartigd door 22% van de bestuurders. Voor de andere categorieën geborgde zetels is een dergelijk oververtegenwoordiging minder makkelijk aantoonbaar.
De trits ‘Belang – Betaling – Zeggenschap’ heeft zijn betekenis verloren.
Het leidend principe dat er van uit gaat dat wie een groter belang heeft een groter deel van de kosten betaalt en wie een groter belang heeft ook meer zeggenschap krijgt, vormt onderdeel van een van de twee kernvragen aan de commissie. Het advies concludeert dat alleen de relatie ‘belang – zeggenschap’ nog enigszins in tact is, waarmee het van oudsher leidende principe niet meer van betekenis is.
Algemeen belang ziet ook toe op specifieke belangen
De commissie heeft uitgebreid gekeken naar hoe specifieke belangen en algemeen belang worden behartigd. De conclusie is: “De feitelijke situatie is dan ook, dat de gekozen vertegenwoordigers van de categorie ingezetenen zich gedragen als algemene belangenbehartigers binnen het waterschapsbestuur, waarbij altijd alle specifieke belangen in hun inbreng worden meegenomen.”
Daarmee is de noodzaak om de specifieke belangen een aparte positie in het waterschapsbestuur te geven minder belangrijk geworden.
Vanuit de nieuwe vraagstukken die op alle overheden en dus ook op de waterschappen afkomt, zoals klimaatverandering, is er noodzaak om meer in dialoog met elkaar te treden. Het gegeven dat politieke partijen onderdeel zijn gaan uitmaken van de waterschapsbesturen heeft deze dialoog met andere overheden vergemakkelijkt. De onderlinge bestuurlijke is versterkt, waardoor de positie van de waterschappen aantoonbaar beter is geworden.
Commissie geeft een helder advies
De Commissie Boelhouder trekt een negental conclusies die zich het eenvoudigst laten samenvatten dat door de verschuiving van het ‘enge’ intern gerichte waterbeleid naar het meer generieke grensoverschrijdende waterbeleid, het verschil tussen de geborgde en andere bestuursleden vervaagt. De gekozen vertegenwoordigers blijken prima in staat om in bestuurlijke discussie alle specifieke belangen in hun oordeel mee te wegen.
Dit leidt tot een helder advies aan de minister van Infrastructuur en Waterstaat:
Water Natuurlijk is blij met dit advies
De opvattingen van Water Natuurlijk over de geborgde zetels zijn altijd helder geweest: schaf het systeem af. Doe dit zo snel als mogelijk, zodat bij de volgende waterschapsverkiezingen er een eenduidig en helder systeem is van vertegenwoordiging. En deze boodschap heeft Water Natuurlijk in een brief aan de adviescommissie ook overgebracht. De argumenten die de commissie gebruikt om het advies te onderbouwen zijn stevig en duiden op een goed inzicht in de veranderingen die het besturen van een waterschap in de afgelopen decennia hebben doorgemaakt. Daarbij heeft de commissie duidelijk gemaakt zich ook bewust te zijn van de maatschappelijke ontwikkelingen en het toenemend belang van het ordenend principe van het watersysteem. En daar past een democratische legitimatie bij, waarbij alle belangen, ook die van specifieke groepen, meegewogen worden. De commissie Boelhouwer maakt duidelijk dat uit hun onderzoek naar voren komt dat door verkiezingen gekozen bestuurders deze belangenafweging uitstekend maken.
Het door de gezamenlijke waterschappen democratisch genomen besluit om akkoord te gaan met het voorstel voor een nieuw waterschapsbelastingsysteem, lijkt onder druk te staan nog voordat het goed is wel bij de Tweede Kamer terecht is gekomen. Water Natuurlijk rekent erop dat de Unie van Waterschappen (UvW) volmondig achter het genomen besluit blijft staan.