Water Natuurlijk gaat in Midden-Nederland met ijzersterke lijsten de waterschapsverkiezingen van 20 maart 2019 in. Op 3 juli stelden onze leden de kieslijsten vast.

Onze lijsttrekkers zijn Astrid Meier (Vallei en Veluwe), Antoinet van Helvoirt (Rijn en IJssel) en Hennie Roorda (Rivierenland). Daarmee hebben we drie ervaren en kundige bestuurders in huis. Ze kennen de waterschapswereld van haver tot gort, en hebben het groene hart op de juiste plaats. Ze weten hoe je idealen omzet in concrete maatregelen, hoe je coalities smeedt, en mét andere partijen samenwerkt aan waterschappen als blauw-groene uitvoeringsorganisaties.

Roelof van Loenen Martinet is regionaal voorzitter van Water Natuurlijk. Hij is trots op de drie lijsten die zijn vastgesteld: “We hebben een verzameling zeer betrokken en deskundige mensen in huis. De kandidatencommissies hebben lijsten samengesteld met aan de ene kant kandidaten met veel waterschapservaring. Aan de andere kant zijn er aansprekende nieuwe gezichten. Vaak hebben die zich al op maatschappelijk of politiek vlak elders bewezen. De lijsten zijn een mooie combinatie van continuïteit en vernieuwing.” Als grootste waterschapspartij kan Water Natuurlijk gelukkig uit een groot reservoir aan geschikte kandidaten putten. We hebben goede hoop op een positieve verkiezingsuitslag. In alle drie de waterschappen leveren we al een heemraad. In het Algemeen Bestuur van Vallei en Veluwe en Rivierenland zijn we met drie leden vertegenwoordigd, in Rijn en IJssel zelfs met vijf. Daar moet zeker een zetel bij kunnen komen.

Water Natuurlijk is niet alleen een waterschapspartij, maar ook een beweging die midden in de maatschappij staat. Onze kandidaten zijn actief tijdens de verkiezingscampagne, maar ook daarvoor en daarna. Ze zetten zich vaak ook in voor natuurorganisaties, of organisaties op het gebied van watersport, vissers of cultuurhistorie. We werken samen met bewoners, boeren en jongeren.

We hebben de toon gezet voor groenere waterschappen, met meer aandacht voor natuur, landschap cultuurhistorie en recreatief medegebruik. En we hebben innovatief en duurzaam werken op de agenda gezet.

Dit succes willen we na de verkiezingen van 20 maart 2019 voortzetten!

Tiel 03-04-2018
Water Natuurlijk
Foto Raphael Drent

“Naar een eerlijk, duidelijk en duurzaam belastingstelsel” was het mooie devies van de commissie Aanpassing Belastingstelsel (CAW). Een devies, dat we als Water Natuurlijk van harte onderschrijven.

De commissie ging drie jaar geleden aan het werk. De aanleiding was een rapport van de OESO over het Nederlandse waterbeleid. Dat rapport bepleitte om de vervuiler te laten betalen. Minister Schulz van IenM vatte dit in een beleidsreactie op het OESO-rapport Nederlands Waterbeleid als volgt samen: “Met name de economische prikkels om vervuiling van water te verminderen worden als zwak bestempeld, ook al zijn er tal van maatregelen getroffen om vervuiling door diffuse bronnen waaronder de landbouw aan te pakken. Degenen die profijt hebben of ingrepen doen die effect hebben op het waterbeheer (zoals bijvoorbeeld de landbouw en de industrie) moeten ook de daarbij behorende kosten dragen (gebruiker/vervuiler betaalt principe).” Daar sluiten we ons als water Natuurlijk van harte bij aan!

Het voorstel van de commissie is gebaseerd op drie leidende principes:
* Wie baat heeft bij het beheer van het watersysteem of extra diensten afneemt, draagt de kosten (watersysteemheffing).
* De kostenveroorzaker betaalt voor het zuiveren van afvalwater, om ook duurzame ambities te ondersteunen (zuiveringsheffing).
* En wie oppervlaktewater vervuilt met lozingen, krijgt hiervoor een rekening (verontreinigingsheffing).
Dat zijn drie mooie principes, die we als Water Natuurlijk helemaal steunen!

Helaas gaat het in de verdere uitwerking van deze principes niet goed. Het eerdere voorlopige advies van de commissie leidde in de waterschapswereld en bij natuurterreinbeheerders al tot enige ophef. De commissie stelde voor om de waterschapsbelasting voor bewoners en eigenaren van natuurgebieden sterk te verhogen. Inmiddels heeft de Unie van Waterschappen het eindrapport van de Commissie Aanpassing Belastingstelsel gepubliceerd. De commissie adviseert helaas nog steeds een stevige lastenverzwaring voor burgers en natuur. De Unie heeft het advies van de commissie grotendeels overgenomen. In het voorstel van de Unie valt de lastenverzwaring voor natuur zelfs nog wat forser uit.

Burgers zouden meer zuiveringsheffing moeten gaan betalen. Daar is best wat voor te zeggen, als het geld zou worden gebruikt om water beter te zuiveren, of het stedelijk waterbeheer beter op orde te krijgen. Maar dat blijkt niet het geval. De commissie stelt voor om tegelijk met de verhoging van de zuiveringsheffing, de watersysteemheffing met € 79 miljoen navenant te verlagen. Maar terwijl burgers fors moeten opdraaien voor de hogere zuiveringsheffing, komt de verlaging van de watersysteemheffing vooral ten goede aan bedrijven en landbouw.

De lastenverzwaring voor natuur onderbouwt de commissie met deze stelling: “De huidige lage bijdrage zegt niets over het profijt dat natuur van de waterschapsvoorzieningen heeft”. Dit gaat helemaal voorbij aan de 600.000 ha verdroogde natuur in Nederland. In de praktijk heeft een groot deel van de natuur geen profijt, maar vooral last van de overmatige ontwatering van de omringende landbouwgronden. Het gaat helemaal ver om dan maatregelen om de verdroging van natuurgebieden te bestrijden als “profijt” voor natuur te bestempelen. Ook gaat dit helemaal voorbij aan de belangrijke baten die natuur oplevert voor het watersysteem, zoals berging en zuivering van water. Daar krijgt de natuur helemaal niet voor betaald.

Het voorstel van de Unie van Waterschappen zal de komende maanden worden besproken door de besturen van alle waterschappen. In de ledenvergadering van de Unie van oktober wordt besloten over het aanbieden van het advies aan de minister van Infrastructuur en Waterstaat. Water Natuurlijk is in ieder geval een groot voorstander van het gebruiker/vervuiler betaalt principe. En dus níet van een lastenverschuiving van bedrijven en landbouw naar burgers en natuur.
Rienk Kuiper Secretaris Water Natuurlijk Midden-Nederland

De Noordelijke Randmeerdijk tussen Doornspijk en Noordeinde moet over een lengte van maximaal 1.300 meter verbeterd worden. Uit eerdere berekeningen bleek dat negen kilometer aan verbetering toe zou zijn. Door de nieuwste landelijke inzichten en rekenmethodes toe te passen op de dijk, kan Waterschap Vallei en Veluwe de lengte van het te verbeteren traject flink terugschroeven.

De opgave bestaat nu uit het verbeteren van 300 meter dijk ten noorden van de Gelderse Sluis (Noordeinde) en de keermuur in het Havendijkje in Elburg (150 meter). Zo’n 850 meter van de dijk bij de Bolsmerksluis wordt nog nader onderzocht. De diverse sluizen in de dijk zijn nog niet onderzocht. Dat gebeurt binnenkort zodat ook daarvan duidelijk wordt óf en zo ja welke maatregelen noodzakelijk zijn.

Het waterschap verwacht halverwege 2019 een beeld te hebben van welke maatregelen er genomen moeten worden aan de dijk en de diverse sluizen.

Mét de agrariërs waterdoelen bereiken
Water Natuurlijk kiest ondubbelzinnig voor landbouw mét de natuur en voor natuur mét de landbouw. Vroeger was het waterbeheer vooral afgestemd op de landbouweisen. Tegenwoordig is onze verantwoordelijkheid breder. Nu heeft peilbeheer voor de landbouw vaak verdroging van natuur tot gevolg. Door nieuwe gewassen te telen en innovaties in de bedrijfsvoering toe te passen, is de verdroging te verminderen.

Wij willen graag met de agrariërs in ons gebied samenwerken. We willen dat het waterschap regionale agrarische samenwerkingsverbanden nog meer gaat stimuleren en deze gaat inzetten om waterdoelen te bereiken. Dit willen we bijvoorbeeld doen via het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer en met Europees geld van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid.

Minister wil duurzaam bodembeheer in 2030…
Uiterlijk in 2030 moeten alle Nederlandse landbouwgronden duurzaam worden beheerd. Dat schrijft minister Carola Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in een brief aan de Tweede Kamer.

Nog dit jaar stelt de minister 6 miljoen euro beschikbaar voor projecten die bijdragen aan duurzaam bodembeheer. Dat levert de landbouw een betere bodemvruchtbaarheid op, de samenleving duurzamer geteelde gewassen als basis voor duurzamer voedsel, een betere waterkwaliteit en grotere waterbuffering en een grotere biodiversiteit. Ook kan het bijdragen aan de klimaatopgave.

De minister wil ook maatregelen steunen uit het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) die tot een betere waterkwaliteit leiden. Ook wil ze bodemdaling in veenweidegebieden tegengaan. Oxidatie van de onderliggende veenlagen zorgt voor uitstoot van broeikasgassen. De bodemdaling veroorzaakt verzakking van huizen en wegen.

… maar pakt biologische boeren keihard aan
Nederland mag veel meer dierlijke mest uitrijden dan andere EU-landen (de zogeheten mestderogatie). Toch werd het fosfaatplafond, een maatstaf voor de hoeveelheid mest, overschreden. Dat was tegen de afspraken met de EU.

Om de derogatie voor de intensieve melkveehouderij in Nederland te redden, kwam de vorige minister kwam in 2017 met een éénmalige krimp van het bestaande aantal koeien, het zogeheten ‘fosfaatreductieplan’. Ook trad op 1 januari 2018 de Fosfaatwet in werking. Dat betekent dat elke melkveehouder terug moet naar het aantal koeien dat hij op de peildatum van 2 juli 2015 op zijn bedrijf had staan.

Biologische koeienboeren maken geen gebruik van de derogatie omdat ze moeten voldoen aan strenge eisen. Ze hebben minder koeien per hectare en ze zijn grondgebonden. Bioboeren werken duurzaam; de biologische sector heeft eerder een tekort aan mest dan een overschot.

Omdat biologische landbouw en veeteelt een groeisector is, hadden veel bioboeren vóór de peildatum van 2 juli 2015 tegen hoge bedragen en met geleend geld extra grond aangeschaft en stallen laten bouwen. Door de Fosfaatwet de dreigt nu een kwart tot een derde van de bioboeren failliet te gaan of te moeten stoppen.

De EU-commissie Milieu liet vanuit Brussel schriftelijk aan SOS bioboeren weten voorstander te zijn om biologische melkveehouders uit te zonderen van de fosfaatwet, omdat de biologische bedrijfsvoering milieuvriendelijk is en niet debet is aan mestoverschot en mestfraude. Toch pakt de minister de biologische melkveehouders keihard aan.

Teken petitie biologische melkveehouders
Je kunt hier een petitie tekenen van SOS Bioboeren voor vrijstelling van biologische melkveehouders van het fosfaatrechtenstelsel.

Extreme neerslag in Nederland is sterk toegenomen in de tijd. Het aantal dagen met zware neerslag (meer dan 50mm) is sinds 1951 toegenomen met 68%.

Zware regenval in enkele uren of dagen kan leiden tot grote schade in de landbouwsector, tot vollopende winkels en kelders in de steden en soms tot dodelijke ongelukken in het verkeer. Langere perioden met (extreem) veel neerslag kunnen nadelig zijn voor de landbouw (niet kunnen oogsten) en toerisme. Omgekeerd zijn langere perioden met (extreem) weinig neerslag nadelig voor de landbouw, de drinkwatervoorziening en de scheepvaart in verband met lage waterstanden.

Meer nieuws in onze nieuwsbrief.

Een van de gevolgen van klimaatverandering zijn langere perioden van droogte, met name in de zomer. Ook droogte brengt de Klimaateffectatlas in beeld. Droogte kan problemen opleveren voor natuur en landbouw.

In de Gelderse Vallei kunnen de gemiddeld laagste grondwaterstanden (GLG) meer dan 10 cm dalen tot 2050. In de hoger gelegen gebieden ligt het grondwater diep, maar is het waarschijnlijk dat de laagste grondwaterstanden gaan stijgen.

Er liggen ook enkele veengebieden in de regio die gevoelig zijn voor bodemdaling: door klimaatverandering kunnen grondwaterstanden (tijdelijk) verder uitzakken met extra bodemdaling tot gevolg. Dit effect kan zonder maatregelen oplopen tot meer dan 10 cm.

Nederland telt ongeveer 1400 biologische boerenbedrijven, waarvan ongeveer 400 bedrijven een eigen boerderijwinkel hebben. Hier worden biologische groenten, fruit, vlees, zuivel en bij een aantal ook houdbare producten verkocht.

Een aantal van de boeren met boerderijwinkel verkopen hun waar ook op biologische markten, aan restaurants en via webwinkels. Veelal worden in de boerderijwinkel ook streekproducten en producten van andere biologische boerderijen verkocht. Daarnaast wordt de winkel vaak gecombineerd met een slaapgelegenheid, rondleidingen, educatieve programma’s, een boerderijcamping, kookavonden of proeverijen. Naast dit zijn veel biologische boerderijen ook zorgboerderij. De formule is succesvol, doordat het werken met dieren en planten therapeutisch werkt.

Biologische boeren geven de dieren ruimte en een beter leven. Ook wordt aandacht besteedt aan het verminderen van de verzuring en vermesting van de bodem door geen gebruik te maken van bestrijdingsmiddelen en kunstmest. Hierdoor zijn biologische groenten gezonder en neemt de biodiversiteit op en rondom de boerderij toe. De biologische boer produceert op een eerlijke en milieuvriendelijke manier zijn producten. Hier vind je een overzicht van de boerderijwinkels in het gebied van onze waterschappen.

Oplossingsrichtingen voor de Grebbedijk

De Grebbedijk, tussen Wageningen en Rhenen, beschermt 250.000 bewoners van de Gelderse Vallei tegen het water van de Nederrijn. Als de dijk doorbreekt loopt een groot gebied, met steden als Veenendaal en Amersfoort, onder water. De dijk moet worden versterkt.

De afgelopen maanden hebben omwonenden, bedrijven, verenigingen, diverse belangengroepen en de inwoners van Wageningen met de provincies, waterschap en gemeenten meegedacht over invullingen van het gebied. Daaruit kwamen zes oplossingsrichtingen voort. De komende maanden vinden diverse onderzoeken plaats die tot drie kansrijke varianten moeten leiden.

In een van de zes oplossingsrichting zijn vier deelgebieden te onderscheiden met elk zijn eigen karakter. Per deelgebied is er een passende manier om de dijk te verstevigen. Er wordt in deze oplossingsrichting bij Wageningen ingezet op een grote variatie in recreatie: van de wandelaar en fietser tot de recreatievaart, de jachthaven, unieke verblijfsrecreatie, roeien, zeilen, zwemplek en horeca. De industriehaven behoudt een industrieel karakter en vraagt bijvoorbeeld om een andere ontsluiting dan de andere zones. De jachthaven wordt verplaatst richting Wageningen stad als impuls voor de recreatieve activiteit en de relatie staduiterwaarden.

Als Water Natuurlijk waarderen we de open aanpak van het waterschap zeer. Wel vinden we het jammer dat provincie en waterschap aan het begin van het proces niet wat duidelijker zijn geweest over de randvoorwaarden. Zo zijn de uiterwaarden Europees beschermd natuurgebied. Daar is het eenvoudigweg niet toegestaan om jachthavens en roeibanen te gaan graven. Het is jammer dat bij sommige mensen verkeerde verwachtingen worden gewekt. De teleurstelling is dan groot als zaken toch niet blijken te mogen. En dat kan dit mooie gebiedsproces alleen maar in de weg gaan zitten.

Door klimaatverandering en toenemende verstedelijking krijgen we meer wateroverlast, droogte en hitte. Om steden klimaatbestendig te maken, is meer ruimte voor groen en water nodig. Gemeenten en waterschappen hebben een belangrijke rol om dit te bewerkstelligen, maar kunnen dit niet alleen: zo’n 50 tot 70% van het oppervlak in steden is namelijk privaat terrein.

Kunnen gemeenten en waterschappen particulieren die op eigen perceel (en dak) minder hemelwater naar het riool laten stromen ook financieel belonen? Waterschappen mogen nu wettelijk nog niet differentiëren voor de zuiveringsheffing. Nieuw onderzoek laat zien dat gemeenten dit via de rioolheffing wel kunnen, maar dit in de praktijk nog nauwelijks doen. Dat biedt mogelijkheden om afkoppelen op particulier terrein te stimuleren, bijvoorbeeld door deze te relateren aan het drinkwatergebruik (stimuleert hergebruik van regenwater) of het verharde oppervlak op een perceel. De rioolheffing varieert op dit moment al sterk tussen gemeenten. Voor een bedrijf dat 100 m³ water afvoert varieert bijvoorbeeld het tarief van 72 euro in Zutphen tot 546 euro in Renkum.

Maar alleen de gemeente Venray past op dit moment al differentiatie voor particulieren toe op basis van verhard oppervlakte. De gemeenten Ede en Hoogeveen doen dit voor bedrijven. Deze goede voorbeelden zouden veel meer gemeenten kunnen volgen.

Migreren over de Veluwe – geen vogel die ermee zit en zoogdieren hebben steeds meer mogelijkheden dankzij een weelde aan ecoducten en tunnels, waar ook reptielen en amfibieën plezier van hebben. En vissen? Hieronder een mooi voorbeeld hoe Vallei en Veluwe omgaat met vismigratie.

De routes van vissen zijn binnen het stroomgebied van Vallei en Veluwe van nature al schaars doordat de Veluwse beken smal zijn en soms droogvallen. Mensen maakten die beperkingen nog groter.

Maar een kentering is gaande. Door de aanleg van vistrappen, verdeelwerken, vispassages, slabben en cascades kunnen vissen zich steeds beter verspreiden.

‘Vis zou vrij moeten kunnen migreren om zelf plekken te kiezen om te overwinteren, te paaien, op te groeien, te foerageren en weg te vluchten. Van zout naar zoet en andersom, dag en nacht, zomer en winter en tussen beneden- en bovenloop’, zegt Ykelien Damstra, senior beleidsadviseur ecologie bij Waterschap Vallei en Veluwe en specialist vis-migratie. ‘Het waterbeheer en peilbeheer vraagt om stuwtjes en gemalen. Door die passeerbaar te maken stel je vissen in staat om zelf te kiezen waar ze willen zijn.’

En dat gebeurt. Welkom op de Veluwe van de vistrappen, verdeelwerken, vispassages, slabben en cascades! Het zijn er al vele tientallen en er komen er nog meer, maar je ziet ze pas als je gaat zoeken. Damstra zet de auto stil waar de Papegaaibeek tot voor een paar jaar uitmondde in het Apeldoorns Kanaal. Nu stroomt het heldere kwelwater in de Grift, een gegraven beek die pal ten oosten van het kanaal tussen Apeldoorn en Heerde ligt, vaak – zoals hier – met maar een meter of tien ertussen. Aan de oude situatie herinnert een betonnen goot van een meter breed die het water uit de Papegaaibeek over de Grift naar het kanaal leidde. Damstra: ‘Dat was zonde van het schone water en ook van de stroming in de Grift. Hoe meer beken uitkomen in de Grift, hoe meer stroming, hoe geschikter de Grift is voor stroomminnende soorten, hoe beter de Grift kan functioneren als verbinding tussen de sprengen.’ Een jaar of zes

geleden werd de stuw tussen de beek en de Grift vervangen door een cascade. Grote keien zorgen voor overbrugging van het hoogteverschil en voor variatie in stroomsnelheid en diepte, wat vissen kan helpen om de afslag vanuit de Grift met succes te nemen en via de Papegaaibeek de Veluwe op te zwemmen. Dat de verbinding tussen beek en kanaal verloren ging, is pure winst. Damstra: ‘Het Apeldoorns Kanaal heeft stilstaand water, daar zwemmen andere vissoorten dan in de beken. Het zijn twee verschillende watertypen met eigen leefgemeenschappen. Een larve van de beekprik die in het kanaal komt heeft daar niet genoeg zuurstof, kan geen voedsel uit het water filteren en gaat dood.’

De Hierdense Beek en de kwelbeekjes in de Hierdense Poort – die alle aan de Randmeer zijde van de A28 ontspringen – zijn vrij van stuwen en dus zijn er geen vispassages nodig. Verder naar het noordoosten wel. Ze liggen waar het peilbeheer zorgt voor een groot niveauverschil in een beek – niet per se waar het mooi is, want een vis ziet dat toch niet. Een ecoduct is altijd omgeven door natuur, maar de vistrap in de Eekterbeek bij Elburg ligt ingeklemd tussen de drukke Zuiderzeestraatweg en een badkamer- en tegel-paradijs. Naast een in hoogte verstelbare stuw ligt een trap van zes bakken vol water, gescheiden door schotten waarin openingen zitten voor de vissen. Ze hoeven dus niet als zalmen door de lucht naar de volgende bak te springen maar gaan onder water langs de stuw. Iets ten westen van Doornspijk stroomt de Sijpelbeek via een niveausprong het Randmeer in. Ook hier is de stuw in hoogte verstelbaar. Het water stroomt over de rand. Migratie zou alleen mogelijk zijn met de stroom mee, ware het niet dat er naast de stuw in opdracht van het waterschap een 100 meter lange lus werd gegraven. Daar stroomt het water vrij snel, maar een vis komt er wel tegenin. Het niveauverschil van de stuw helemaal langs deze natuurlijke weg overbruggen lukt net niet, ergens in de lus zit onder een dammetje geen duiker maar een korte vistrap.

Al deze maatregelen kosten veel geld, maar dat is er. De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) eist dat ook smalle beekjes als de Veluwse schoon zijn en een rijk palet aan leefgebieden bieden voor de Europese vissen; daarbij hoort een vrij ruime financiering. Maar de motivatie om de Veluwe visvriendelijk te maken gaat verder dan KRW, Natura 2000 (voor de beekprik en de rivierdonderpad) en onze eigen Natuurwet. Gewone zorgzaamheid voor de natuur stijgt uit boven al die regelgeving en daaruit voortvloeiende maatregelen. Damstra: ‘Vergelijk het met een mens. Wij willen een huis met verschillende kamers, waar we verschillende dingen doen. Een slaapkamer waar het donker is en niet al te warm. En een warme kamer met een bank voor ’s winters en een tuin of balkon voor ’s zomers. Een keuken en eetkamer waar we kunnen eten. En tussen die kamers en naar buiten willen we vrij kunnen bewegen. Een vis wil dat ook allemaal.’

Tekst: Michiel Hegener

Met toestemming overgenomen uit De Nieuwe Veluwe